Władza rodzicielska

Kodeks rodzinny nie zawiera definicji władzy rodzicielskiej, jednak poszczególne jego przepisy wyraźnie wskazują, co wchodzi w jej skład. Według ich brzmienia władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw. Władza rodzicielska powstaje z chwilą urodzenia dziecka i trwa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Przysługuje ona obojgu rodzicom, chyba że wystąpią pewne wyjątki prawem przewidziane. Mianowicie władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców, gdy:

  • drugi z rodziców nie żyje lub, gdy nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (jest częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolniony bądź małoletni);
  • drugi z rodziców został jej pozbawiony lub jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.


Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom, to każdy z małżonków jest jednocześnie zobowiązany i uprawniony do do jej wykonywania, co oznacza, że każdy małżonek samodzielnie może podejmować decyzje dotyczące spraw życia codziennego dziecka. W sprawach istotnych zaś decyzje powinny być podejmowane przez oboje małżonków. Przepisy prawa nie wyjaśniają co należy do tych tzw. istotnych spraw dziecka. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że do takich spraw należy np. wybór imienia, nazwiska, miejsca zamieszkania, szkoły, sposobu i miejsca leczenia, czy decyzji o wyjeździe za granicę. Pamiętać należy, że konieczność podjęcia wspólnej decyzji w istotnych kwestiach życia dziecka jest niezależne od tego, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, a jedynie od okoliczności, czy obojgu rodzicom przysługuje władza rodzicielska.


Zawieszenie władzy rodzicielskiej

Sąd opiekuńczy w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej może orzec o jej zawieszeniu. Przeszkoda uzasadniającą zawieszenie władzy rodzicielskiej musi mieć charakter przemijający, tzn. musi ustać w stosunkowo niedługim czasie, który można określić, a na pewno przed osiągnięciem przez dziecko pełnoletności. Zawieszenie władzy rodzicielskiej powoduje jedynie, że rodzic nie może jej wykonywać, ale władzę rodzicielską w stosunku do dziecka cały czas posiada. Jeżeli przyczyna zawieszenia władzy rodzicielskiej ustanie rodzic zobowiązany jest wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o to, by sąd uchylił postanowienie zawieszające jego władzę rodzicielską względem dziecka.


Ograniczenie władzy rodzicielskiej

W razie zagrożenia dobra dziecka, które jet wartością nadrzędną, rodzicowi może zostać ograniczona władza rodzicielska. Sąd rodzinny w tym przedmiocie, na mocy art. 109 kro może wydać każde zarządzenie, którego w danej sytuacji wymaga dobro dziecka. Wydawanie przez sąd zarządzeń ma na celu usunięcie wszystkich zagrożeń skierowanych w dobro dziecka. Nie ma przy tym znaczenia, czy zagrożenia te są wywołane zawinionym zachowaniem rodzica, czy od niego niezależne.
Do ograniczenie władzy rodzicielskiej może dojść również w sytuacji, w której rodzice postanawiają żyć w rozłączeniu. W myśl przepisu art. 107 kro, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.


Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Sąd opiekuńczy pozbawi rodzica, bądź oboje rodziców władzy rodzicielskiej w trzech przypadkach, tj. jeżeli nie może ona być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka.
Przez trwałą przeszkodę uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej trzeba rozumieć taką sytuację, która wyklucza sprawowanie przez rodzica władzy rodzicielskie na stałe, tzn., albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu istnienia tej przyczyny, albo będzie ona istniała przez długi czas. Jako przykład takiej sytuacji można wskazać przebywania rodzica w zakładzie karnym, odbywającego karę długoletniego pozbawienia wolności, wyjazd rodzica na stałe za granicę, z czym łączy się jednocześnie utrata zainteresowania dzieckiem, czy w końcu choroba uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej. Nadużywanie władzy rodzicielskiej może polegać przede wszystkim na negatywnym zachowaniu się rodzica wobec dziecka, a konkretnie przejawiać się może poprzez zmuszanie do nagannych zachowań, zmuszanie do wykonywania nieodpowiedniej pracy, czy też stosowaniu przemocy fizyczne lub psychicznej. Zaniedbywaniem obowiązków rodzica względem dziecka w sposób rażący może polegać m.in. na całkowitym zerwaniu więzi z dzieckiem, braku zainteresowania jego losem, wieloletnim nieutrzymywaniu kontaktów z dzieckiem z przyczyn leżących po stronie rodzica.
Podkreślić należy, że pozbawienie władzy rodzicielskiej nie skutkuje automatycznie zarwaniem wszelakiego związku z dzieckiem, bowiem rodzic, o ile nie zakaże mu tego sąd opiekuńczy z uzasadnionych względów, zachowuje prawo do kontaktów z dzieckiem. Poza tym aktualny nadal pozostaje obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka, a także zasady dziedziczenia.